Kersttoespraak Hofstreek FM – burgemeester Ellen Nauta

Vorig jaar sprak ik met u over oorlogen en de kracht van moeders. We hadden hoop op een betere toekomst, juist in de kerstperiode waarin we vaak meer nadenken over de zin van ons leven en de betekenis van vrede. We houden hoop op een betere toekomst, omdat wij als mensen zonder hoop niet goed verder kunnen. Maar wat worden wij op de proef gesteld. Of stellen wij zelf op de proef? Want opnieuw kijken we naar het journaal waar we de wereld in oorlog zien. Opnieuw zoveel leed. Opnieuw zoveel vernieling. Bij iedereen komen de beelden heftig binnen. Niemand kan een huilend kind zien of een man die zoekt naar zijn gezin. Of een jongeman die vindt dat hij moet vechten om zijn land te beschermen. Zo’n machteloosheid. Opnieuw.

Deze zomer waren wij in Verdun en liepen wij een stuk van de voie sacree, de offerweg, tussen Verdun en Bar-le-Duc. In de laatste jaren van de eerste wereldoorlog werden over deze weg continue nieuwe troepen en materieel aangevoerd om op het slagveld van Verdun te vechten tegen de vijand. Verdun werd symbool van de zinloosheid van oorlog, de voie sacree werd het symbool van de zinloosheid van zoveel slachtoffers. Nu zien we de eindeloze velden met de witte kruizen, een monument met een ontroerend knekelveld, een bos waar ooit een dorp was dat vernietigd werd omdat het in de frontlinie lag. Zo’n machteloosheid. Opnieuw.

Oorlog is van alle tijden en we leren niet veel bij. Althans diegenen die de macht hebben. Want oorlogen beginnen zelden abrupt en zelden omdat buren niet met elkaar kunnen opschieten. Oorlogen hebben vaak een lange voorgeschiedenis en beginnen pas als alle seinen op rood staan. En dat gebeurt in de meeste gevallen sluipenderwijs. Toen ik geschiedenis studeerde in Leiden, kreeg ik college van een professor. Aan zijn uitspraken moet ik vaak denken. Twee uitspraken bleven mij in het bijzonder bij: de eerste was “geen enkel volk op deze aarde heeft het monopolie van het lijden”. En de tweede was “de geschiedenis van de periode voor een wereldoorlog, toont telkens aan dat alle markers op rood kwamen te staan”.`

Geen enkel volk op deze aarde heeft het monopolie van het lijden. Daarmee doelde hij op lijden dat als reden kan worden gebruikt door machthebbers om oorlogen te beginnen. Zelfs als ultieme reden kan lijden nooit een excuus zijn, want in oorlogen lijden alle mensen, aan welke kant ze dan ook staan. En mensen kiezen niet voor oorlog. Machthebbers wel.

De geschiedenis van de periode voor een wereldoorlog toont telkens aan dat alle markers op rood kwamen te staan. Mijn professor had bestudeerd wat er gebeurde voor een oorlog uitbrak. En die gebeurtenissen noemde hij markers. Het afnemende vertrouwen in de eigen democratie is zo’n marker, het afnemende vertrouwen in de eigen rechtsstaat nog een, de toenemende ongelijkheid tussen groepen in een samenleving weer een, de schuld van alle ellende buiten de eigen samenleving zoeken nog een, het gevoel geen grip meer te hebben op de eigen wereld en het eigen leven weer een.

Maar de stapeling van markers wordt pas echt gevaarlijk als diegenen met macht slechts eenvoudige oplossingen prediken. Als alle vluchtelingen verdwijnen dan hebben wij geen probleem meer. Als de economie nu maar haar werk kan doen, wordt het leven weer aangenaam. Als we onze spelregels beter uitleggen is alles opgelost en doet iedereen mee. Maar is dat ook echt zo? Zo’n machteloosheid. Opnieuw.

De wereld is oneindig veel ingewikkelder geworden dan aan het begin van de 20e eeuw. De voie sacree is inmiddels een digitale snelweg geworden waarlangs mensen worden veroordeeld als anderen menen dat zij de waarheid in pacht hebben. De loopgraven van toen zijn de bubbels waarin we ons nu verstoppen. De zinloosheid van oorlog en van verlies van mensenlevens is zinloos gebleven.

De wereld mag ingewikkelder zijn, maar ons menselijk handelen is van alle tijden. We zoeken naar eenvoudige oplossingen zodat ons leed snel weer zal verdwijnen. We geloven dat die snelle oplossingen er echt zijn en dus ook in machthebbers die de snelle oplossingen tot waarheid verheffen. Want dan zijn immers onze problemen snel voorbij. Want als wij dat niet meer zouden geloven, dan zijn we machteloos. Zo’n machteloosheid. Opnieuw.

En dan is het opnieuw Kerstmis. De tijd van wapenstilstanden, van stilte en mijmering, van familiebezoeken en van eenzaamheid. De heilige tijd waarin wij de geboorte van Jezus vieren. De tijd waarin het vroeg donker is en we ons terugtrekken in ons eigen huis. De tijd die mooi en bijzonder moet zijn, want anders is onze kerst niet leuk geweest. De geboorte van het kerstkind. De hoop op een betere toekomst.

In het kerstverhaal zijn geen eenvoudige oplossingen te vinden. Maria en Jozef gingen de moeilijkste weg en Jezus werd geboren onder moeilijke omstandigheden. Misschien wel om ons te laten weten dat niemand, zelfs Jezus niet, het monopolie van het lijden heeft. Geen reden om een ander de schuld te geven. Het leven komt zoals het komt en het enige dat wij kunnen doen is er het beste van maken. Met de middelen die wij hebben. En met wat hulp van anderen om ons heen. In het kerstverhaal, de herders, de koningen en diegene die onderdak bood. Een klein beetje hulp. Een klein beetje geloof. En dan kunnen wij ook voor onze medemens van waarde zijn. Zonder elkaar te veroordelen, zonder te denken dat makkelijke oplossingen voorhanden zijn. Jezus leert ons dat wij zelf zorgen voor die betere toekomst. Door naar elkaar om te zien, door verder te kijken en te denken, door een gevoel van machteloosheid om te zetten in handelen. Voor een betere wereld.

Opnieuw is het Kerstmis en opnieuw vertellen wij aan elkaar het verhaal van de geboorte van Jezus. In de donkerste dagen een teken van licht. In de donkerste tijden een teken van hoop. Alleen als wij zelf in actie komen. Zonder vooroordelen, zonder machteloosheid.

Ik wens u een Zalig Kerstfeest en een Gezegend Nieuwjaar.